Στην αίθουσα κειμηλίων του Μεσσηνιακού με τον μεγάλο αριθμό εκτιθέμενων ιστορικών ντοκουμέντων, υπάρχει και μία φωτογραφία στην οποίαν απεικονίζονται όλες οι ομάδες ποδοσφαίρου της Καλαμάτας του έτους 1929.

Η ιδιόχειρη σημείωση (πιθανολογούμε πως όλες οι παλαιές φωτογραφίες του Συλλόγου μας με τις χειρόγραφες σημειώσεις, προέρχονται από την γραφή του τότε Προέδρου Παναγιώτη Σάλμα) έξω από τα πλαίσια της φωτογραφίας γράφει «Ένωσις Ποδοσφαιρικών Σωματείων Καλαμών 1929» και από κάτω σημειώνονται οι ομάδες «Απόλλων-Βυζάντιον-Εθνικός-Αθλητική Ένωση Κωνσταντινουπολιτών-Μεσσηνιακός-Δάφνη. Η χειρόγραφη σημείωση μέσα στα πλαίσιά της σημειώνει «Ε.Π.Σ.Κ. 4 Οκτωβρίου 1929, Γυμναστήριον Μεσσηνιακού Γ.Σ.».

Η αναδίφηση του τοπικού αλλά και του αθηναϊκού τύπου μας προσφέρει ιδιαίτερες αποκαλύψεις και για τους μεγαλύτερους ιδιαίτερες συγκινήσεις. Έτσι μου δόθηκε η αφορμή και η ευκαιρία να «ανακαλύψω» τα σχετικά δημοσιεύματα για τους λόγους που πάρθηκε αυτή την φωτογραφία αλλά και πολλά συναφή για εκείνη την εποχή.

Ο αναγνώστης θα πρέπει να ξέρει πως το Ποδόσφαιρο στην Ελλάδα ήρθε στις αρχές του 20ου αιώνα. Οι πρώτες ομάδες που ιδρύθηκαν έχοντας και εκλεγμένα Συμβούλια ήταν ο Εθνικός Αθηνών, ο Πανελλήνιος και ο Πειραϊκός που συνέστησαν το 1906 ένα υβριδικό πρωτάθλημα μεταξύ των. Τυπική αρχή για το ποδόσφαιρο στην Ελλάδα θεωρείται το 1905.

Το 1923 ιδρύθηκε η Ένωση Ποδοσφαιρικών Σωματείων Ελλάδος (ΕΠΣΕ) η οποία αντικαταστάθηκε από την Ελληνική Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία (ΕΠΟ) που συστάθηκε το 1926.

Στην Καλαμάτα το Ποδόσφαιρο το έφερε ο Μεσσηνιακός το 1909 μέσα από έναν αγώνα προβολής του αθλήματος που έγινε στο γήπεδο του Μεσσηνιακού την Κυριακή 25 Απριλίου 1909 και την είδηση με την περιγραφή τού αγώνος έχει φέρει την δημοσιότητα ο ιστοριοδίφης κ. Ηλίας Μπιτσάνης με εκτενές σημείωμά του το 1996.

Οι πολιτικές καταστάσεις και οι πόλεμοι 1912-1923 δεν άφησαν σε όλη την Ελλάδα το Ποδόσφαιρο να αναπτυχθεί. Μετά το τέλος όμως των πολέμων και την Μικρασιατική Καταστροφή, ασχολήθηκαν πολλοί άνθρωποι με τον αθλητισμό, εκ των οποίων οι περισσότεροι ήταν πρόσφυγες. Εκτός λοιπόν του Μεσσηνιακού που πάντα υποστήριζε πολλά αθλήματα και όχι ένα μόνο, τμήμα Ποδοσφαίρου ίδρυσαν και άλλοι σύλλογοι. Με βάση την καταγραφή του έτους 1931, οι Σύλλογοι που είχαν ιδρυθεί μέχρι το τέλος του έτους 1930 στην Καλαμάτα ήταν οι παρακάτω( σημειώνεται το έτος ιδρύσεώς τους). Αυτοί οι σύλλογοι είχαν τμήμα Ποδοσφαίρου (ο Μεσσηνιακός το 1929 είχε τμήματα Στίβου, Ποδηλασίας, Βόλεϊ, Μπάσκετ και Ποδοσφαίρου) και κάποιο από αυτούς είχαν αθλητές του Στίβου και της Κολυμβήσεως:

-Μεσσηνιακός το 1888

-Ένωσις Κωνσταντινουπόλεως το 1925,

-Απόλλων, Ολυμπιακός και Εθνικός το 1927,

-Δάφνη και Βυζάντιον το 1929,

-Αρμενική Ένωσις και ο Πανκαλάμιος το 1930.

Οι ποδοσφαιριστές εκείνων των χρόνων έβαλαν τις βάσεις για την εξέλιξή του. Τότε οι αθλητές έπαιζαν πολύ σκληρά σε ξερά γήπεδο, μετακινιόντουσαν εύκολα από ομάδα σε ομάδα, με διαιτητές ανεπαρκείς, με τους θεατές δίπλα από τις γραμμές και πάντα φιλύποπτους και νευρικούς, με τα Δ.Σ. των συλλόγων να έχουν την πολιτική και τις φανατικές απόψεις τους και με την Ποδοσφαιρική ηγεσία σχεδόν ανύπαρκτη. Δεν θα πρέπει να παραγνωριστεί πως το αντίτιμο, το εισιτήριο εισόδου δηλαδή, δεν ήταν και τόσο ευτελές για εκείνα τα χρόνια. Ήταν και ένας τρόπος ενίσχυσης των συλλόγων και ίσως κάποιων ποδοσφαιριστών.

Παράλληλα με τους αγώνες του πρωταθλήματος μετά το 1929, υπήρχε και η μάκαινα των «Πασχαλινών συναντήσεων» με γνωστούς συλλόγους της Αθήνας, κυρίως, με σκοπό, αφενός την οικονομική ενίσχυση των καλαματιανών συλλόγων και αφετέρου την προβολή του αθλήματος μέσω των πασίγνωστων ομάδων και ποδοσφαιριστών.

Καθόλου δεν θα πρέπει να παραγνωριστεί πως με το άθλημα του Ποδοσφαίρου ασχολήθηκαν στα πρώτα χρόνια του το 1909 οι καλαματιανοί από την τότε αστική τάξη. Ο κ. Ηλίας Μπιτσάνης στα σχόλια της περιγραφής του πρώτου αγώνα το 1909, αναφέρει πολλά πρόσωπα που ανήκαν στην ανώτερη τάξη (παιδιά επιχειρηματιών, εμπόρων, δικηγόρων, μαζί με παιδιά που ακολουθούσαν υψηλές σπουδές και αργότερα έγιναν δικηγόροι, τραπεζικοί και δημόσιοι υπάλληλοι). Ήταν οι πρωτοπόροι που έφερναν τα αθλήματα. Οι λαϊκές τάξεις τα πρώτα χρόνια ενδιαφέρονταν μόνο για τον επιούσιο και τα παιδιά δεν είχαν χρόνο για πολυτέλειες αθλητικές. Μετά το 1923-4 και με τον ερχομό των Μικρασιατών προσφύγων, οι λαϊκές τάξεις ενδιαφέρθηκαν για τον αθλητισμό, για την ομορφιά, την διατροφή, την μουσική. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι πως ο πρώτος αθλητικός Σύλλογος που ιδρύθηκε μετά τον Μεσσηνιακό, με διαφορά 36 χρόνων, ήταν ο σύλλογος των προσφύγων Μικρασιατών, οι οποίοι σε ανάμνηση των Χαμένων Πατρίδων ίδρυσαν την Αθλητική Ένωση Κωνσταντινουπολιτών που μετατράπηκε σε Α.Ε. Κωνσταντινουπόλεως, η γνωστή μας ΑΕΚ. Αργότερα ιδρύθηκαν οι αθλητικοί προσφυγικοί σύλλογοι «Βυζαντινός» και «Αρμενική Ένωσις». Οι Μικρασιάτες πρόσφυγες, άνθρωποι της προόδου οι περισσότεροι, έφεραν μια νέα πνοή στην παλαιά Ελλάδα. Έφεραν τον «ιωνισμό» θα έλεγα, που έβαλε «αλάτι» την καθημερινότητα των παλαιών Ελλήνων, των οποίων ο «δωρισμός» δεν τους επέτρεπε και πολλά και γρήγορα βήματα προς τα μπρος.

Όμως το Ποδόσφαιρο είχε την αποδοχή μεγάλου μέρους της κοινωνίας (και πολλές αντιπάθειες βέβαια) και λόγω της λαοφιλίας του είχε «αγκαλιαστεί» και από το ηγεσία του τόπου.

Δεν θα πολυλογήσω περισσότερο. Σε προσεχή αφιερώματα για το καλαματιανό ποδόσφαιρο θα αναφερθώ εκτενώς σε πολλά ιστορικά και εύθυμα περιστατικά των προπολεμικών χρόνων, τότε που το Ποδόσφαιρο ήταν από τα λίγα λαϊκά θεάματα που ψυχαγωγούσε τον κόσμο.

Έγραφε η εφημερίδα «Σημαία» Καλαμάτας στις 28.2.1929

«Η ΠΡΟΧΘΕΣΙΝΗ ΕΝΑΡΞΙΣ ΠΡΩΤΑΘΛΗΜΑΤΟΣ"

Προχθές Κυριακήν εγένετο η έναρξις του Πρωταθλήματος Καλαμών.

Εις τας 2μμ όλαι οι ομάδες συνεκεντρώθησαν εις το Γυμναστήριο του Μεσσηνιακού Γυμν. Συλλόγου, είτα δε υπό την ηγεσίαν της φιλαρμονικής και με την εξής παράταξιν (Βυζαντινός, Εθνικός, Απόλλων, Δάφνη, Ένωσις Κωνσταντινουπόλεως και Μεσσηνιακός) κατευθύνθησαν εις το γήπεδον, ένθα οι επίσημοι.

Εις την εξέδραν των επισήμων άπασαι αι στρατιωτικαί και πολιτικαί αρχαί της πόλεως.

Αι ομάδες με επικεφαλής την φιλαρμονικήν παρελαύνουν προ των επισήμων, ο δε ποδοσφαιριστής Γ. Γαλανόπουλος απαγγέλει τον νενομισμένον αθλητικόν όρκον.

Ο κ. Δήμαρχος δι’ εμπνευσμένης προσλαλιάς αντιφωνεί τους προ των επισήμων παρατεταγμένους ποδοσφαιριστάς μας. Εις τας 3 και 15’ εισέρχονται οι μικταί ομάδες υπό τα χειροκροτήματα των θεατών με τας εξής συνθέσεις :

Ομάς Καλαμών (φανέλλαι πράσινοι) : Τερματοφύλαξ Κ. Χειλάς (Εθνικού). Μπακ : Α. Δαβώνης (Μεσσηνιακού), Γλυμάνος ΙΙ (Εθνικού). Μέσοι: Ευαγ. Μπακέας (Εθνικού), Στ. Κοταχέας (Απόλλωνα), Β. Πόταρης (Μεσσηνιακού). Κυνηγοί : Σταθόπουλος (Απόλλωνος), Μιχ. Βρεττός (Έν. Κων/πόλεως). Τρουπάκης Φ. (Μεσσηνιακού) Γ. Γαλανόπουλος (Εθνικού), Γεωργανάς Χ. (Δάφνης).

Ομάς Παραλίας (φανέλλαι μπλέ) : Τερματοφύλαξ Κρητικός Γ. (Έν. Κων/πόλεως). Μπακ: Παυλίδης (Έν. Κων/πόλεως), Κουμάντος Γ. (Απόλλωνος). Μέσοι : Καμπούρης Κ. (Απόλλωνος), Γεωργιάδης Ι. (Απόλλωνος), Βαλαβάνης Γ. (Δάφνης). Κυνηγοί: Νταουτάκης (Εν. Κων/πόλεως), Καβούνης Τ. (Εν. Κων/πόλεως), Νταουτάκης Αιμίλιος (Βυζαντινού), Βλαχογιάννης (Απόλλωνος), Μπαλίλης (Εν. Κων/πόλεως).

Ο αγών υπό την διαιτησίαν του κ. Γ. Καλούλη ήρχισεν εις τας 3.20.

Το εναρκτήριον λάκτισμα δίδει ο κ. Δήμαρχος η δε ομάς Καλαμών κερδίζει ευνοϊκήν εστίαν. Η ομάς των Καλαμών έχουσα ευνοϊκόν τον άνεμον υπερέχει εις ολόκληρον το ημιχρόνιον. Επιτυγχάνει να κάμη πολλούς συνδιασμούς και πολλάκις φέρει εις δύσκολον θέσιν την αντίπαλον άμυναν. Οπότε περί το 30ον λεπτόν από της ενάρξεως του αγώνος επιτυγχάνει δι’ επιτυχημένου συνδιασμού το πρώτον και μοναδικόν της τέρμα δια του Γαλανόπουλου. Ούτω λήγει το πρώτον ημιχρόνιον με την ομάδα των Καλαμών υπερέχουσαν δι’ ενός τέρματος.

Κατά το δεύτερον ημιχρόνιον η ομάς Παραλίας έχουσα απόλυτον υπεροχήν, περιορίζη τον αγώνα εις την εστίαν των αντιπάλων, δίδουσα ούτω την ευκαιρίαν εις την άμυναν της ομάδος Καλαμών να επιδείξη τα άριστα αυτής προσόντα. Περί το τέλος του αγώνος δια μιάς ορμητικής μεθόδου η ομάς Παραλίας δια του έξω αριστερά κατορθώνει και ισοφαρίζει τον αγώνα.

Εκ της ομάδος Καλαμών όλοι καλοί. Ιδιαιτέρως διακρίναμεν τον υπερόχως αναδειχθέντα τερματοφύλακα Κ. Χειλάν, ο οπισθοφύλαξ Νταβώνης, οι μέσοι Μπακέας, ο υπέροχος Διαρήκτης (Σημείωση: το παρατσούκλι του Σταύρου Κοταχέα που έπαιξε και στον Μεσσηνιακό), ο Πόταρης και Σταθόπουλος. Εκ της ομάδος Παραλίας ο Καβούνης, ο Γεωργιάδης, (ο αναδειχθείς ήρως του αγώνος) οι αδελφοί Νταουτάκη. Ο Διαιτητής ανεπαρκής».

Η παρακάτω φωτογραφία δεν είναι από αγώνα καλαματιανού ποδοσφαιρικού αγώνα. Είναι από αγώνα αθηναϊκών ομάδων το 1928-9.

Τις τοποθετώ στο κείμενο όμως ώστε ο αναγνώστης να πάρει μια ιδέα του πάθους των αθλητών αλλά και το πόσο κοντά στον αγωνιστικό χώρο ήταν οι θεατές. Έτσι θα ερμηνεύσει εύκολα και το παρακάτω καλαματιανό δημοσίευμα για τα γεγονότα στο γήπεδο του Μεσσηνιακού: Εφημ. «Σημαία» 28.3.1928. «…Κατά την διάρκειαν των προχθεσινών αγώνων δεν έλειψαν τα μικροεπεισόδια μεταξύ των παικτών των αγωνιζομένων ομάδων….μερικοί δε από τους θεατάς, οι πλέον θερμόαιμοι, πολλάκις εισεχώρησαν εντός του στίβου παρά τας συστάσεις των παικτών και εγένεντο ούτω αίτιοι να διακόπτεται το παιχνίδι».

Γράφει ο ερευνητής και συγγραφέας Θανάσης Σκρουμπέλος, συγγραφέας του βιβλίου "Κόκκινοι Βαρκάρηδες", μίας συναρπαστικής νουβέλας με φόντο το ελληνικό ποδόσφαιρο στον μεσοπόλεμο : «…Το 1930 υπήρχαν διάφορες μικροταραχές, αλλά δεν υπήρχαν χτυπήματα. Υπήρχε η πρόγκα και γι’ αυτό οι οπαδοί δεν λεγόντουσαν οργανωμένοι και σύνδεσμοι, τις ονομάζαμε πρόγκες*. Με αυτό τον τρόπο έδιναν κουράγιο στην ομάδας τους και ταυτόχρονα έριχναν το ηθικό του αντιπάλου και της αντίπαλης εξέδρας… Σημείωση: "Πρόγκες" αποκαλούνταν από τους φανατικούς οπαδούς των ομάδων στις μέρες του 1930 οι οργανώσεις οπαδών που "πρόγκαραν", δηλαδή πείραζαν χοντρά με στίχους, ροκάνες, τραγούδια και συνθήματα την αντίπαλη ομάδα και τους οπαδούς της».

Σημαντικά στοιχεία για τα τεκταινόμενα στα γήπεδα, ιδιαίτερα των Αθηνών, του Πειραιώς και της Θεσσαλονίκης το 1930, ο ενδιαφερόμενος μπορεί να διαβάσει στο blog SPORT-RETRO.GR. Από αυτό το blog ανέκτησα και την παρακάτω φωτογραφία (φωτό 10) που δείχνει σαφώς το πάθος των φιλάθλων στην τότε Λεωφόρο Αλεξάνδρας, καθώς και την παρουσία αστυνομικής δυνάμεως σε ματς Παναθηναϊκός-Ολυμπιακός (https://sport-retro.gr/panathinaikos-olympiacos-to-anepanalipto-8-2-tou-1930/).

Προσπάθησα να καταγράψω τα ονόματα των καλαματιανών ποδοσφαιριστών της περιόδου 1928-1930. Για τις αναφερόμενες ομάδες στο κύριο θέμα του δημοσιεύματος καταθέτω τα ονόματα, εκτός από τις ομάδες της Δάφνης και του Βυζαντινού, τις οποίες συνεχώς συναντούσα στις έρευνές μου αλλά πουθενά δεν βρήκα κάποια πλήρη σύνθεσή τους. Πηγή μου είναι διάφορα καλαματιανά και αθηναϊκά δημοσιεύματα εφημερίδων:

ΜΕΣΣΗΝΙΑΚΟΣ 1929

Τζαβίδας Στ., Αθ. Νταβώνης, Μανωλόπουλος, Εμ. Γιαννακέας, Π. Κυριακόπουλος, Γ. Βαλαβάνης, Φ. Τρουπάκης, Πόταρης, Π. Δημόπουλος, Λ. Παπαδόπουλος, Χ. Νταουτάκης. Αναπληρωματικοί Παπαμικρούλης, Μανίνος, Καρδαράς.

ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ 1929

Γ. Κρητικός, Σ. Γεωργιάδης, Δ. Παυλίδης, Σ. Παπαζιάν, Ν. Μποτέας, Στ. Μπουζάκης, Εμ. Μπαλίλης, Γ. Παπαευσταθίου, Χαρ. Νταουτάκης και Βαβιάν Τσίχλης.

ΕΘΝΙΚΟΣ 1929

Χειλάς, Μανωλόπουλος Γλυμάνος, Κάρτσωνας, Πόταρης, Δαβώνης, Αλεξανδρόπουλος, Μποζώνης, Μπακέας, Βλαχοδημητρόπουλος.

ΑΠΟΛΛΩΝ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ 1930

Ιωαννίδης, Οικονομίδης, Γεωργιάδης. Πειρούνιας, Αναγνωστόπουλος, Καμπούρης, Αλεξανδρόπουλος, Σταθόπουλος, Καλφακάκος, Κοταχέας, Σταματάκης.

Ολοκληρώνοντας την μικρή αυτή συμβολή στο καλαματιανό Ποδόσφαιρο θα δώσω στον αναγνώστη και την άλλη πλευρά. Την «ιδεολογία» αυτών που τότε αντιπαθούσαν το Ποδόσφαιρο. Με τα σημερινά δεδομένα το κείμενο προκαλεί τον γέλωτα, όμως ας μη την κρίνομε με τα μυαλά του σήμερα αλλά με αυτά του τότε:

«ΕΝΑ ΑΚΟΣΜΟΝ ΘΕΑΜΑ. Επιστολή πολίτου Καλαμάτας επ’ ονόματι Γ. Κατσαρός Ωρωλογοποιός.

Κε Διευθυντά, εκείνο που παρατηρείται εις την πόλιν μας είναι πρωτοφανές και άξιον να κινήση την προσοχήν της Αστυνομίας. Περπατείτε και δέχεστε στο κεφάλι ή στο μάτι μια μπάλλα φουτ-μπώλ από τους φουτμπωλιστάς των δρόμων. Όλοι οι δρόμοι εγέμησαν από παιδιά από παιδιά παίζοντα ποδόσφαιραν. Ενοχλούν τους διαβάτας, καταστρέφουν τα δενδράκια, όπως της Υπαπαντής, και εν γένει παρουσιάζουν το πλέον άκοσμον και απρεπές θέαμα. Σήμερα εδέχθην μια μπάλα κατάμουτρα. Δεν υπάρχουν χωροφύλακες; Ώστε μπορεί καθένας να κάμη ό,τι θέλει στην πόλιν μας; Σας παρακαλώ στηλιτεύσατε την επαίσχυντον αυτήν κατάστασιν, με την πεποίθησιν ότι θα προσφέρετε αληθινήν υπηρεσίαν εις την πόλιν. Μετά τιμής». Εφημ. «Σημαία» 16/6/1929.

Για του παραπάνω λόγου το αληθές. Η πιο πάνω φωτογραφία από τα «ιστορικά» της εφημ. «Ελευθερία» είναι του έτους 1930.

Το σχόλιο της εφημερίδος έγραφε: «Μια φωτογραφία της Υπαπαντής που απαθανατίζει τη διαμόρφωση της πλατείας και ορισμένων κτηρίων γύρω από αυτή. Επικλινής και χωμάτινη πλατεία, δέντρα ατάκτως φυτεμένα και οι πιτσιρικάδες στην αλάνα (Σημ. που παίζουν με μπάλα)….»… και πιθανότατα κάποιος από αυτούς να κλώτσησε την μπάλα στο πρόσωπο του διαμαρτυρόμενου καλαματιανού.